Բագրատունիների թագավորություն․ 885 — 1045թթ․

1․ Գրավոր ներկայացրու Հայաստանի անկախության վերականգնման ընթացքի մասին:
Հայաստանի անկախության գործընթացի սկիզբը դրվել է 1990 թվականի օգոստոսի 23-ին Հայաստանի Գերագույն խորհրդի առաջին նստաշրջանի ընդունած` Հայաստանի անկախության մասին հռչակագրով։

Հռչակագիրը, որ կարևոր իրավական փաստաթուղթ էր բաղկացած էր 12 կետից։

1. ՀԽՍՀ-ն վերանվանվում է Հայաստանի Հանրապետություն, կրճատ` Հայաստան։ Այն ունի իր զինաշանը, դրոշը և օրհներգը։
2. Հայաստանը ինքնիշխան պետություն է, և այստեղ գործում են միայն Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությունն և օրենքները։
3. Հայաստանի ժողովրդի անունից հանդես գալու իրավունքը պատկանում է բացառապես Հայաստանի Հանրապետության Գերագույն խորհրդին։
4. Հայաստանի Հանրապետության տարածքում բնակվող բոլոր քաղաքացիների համար սահմանվում է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիությունը։ Այն ապահովում է իր քաղաքացիների ազատ ու իրավահավասար զարգացումը՝ անկախ ազգությունից, ռասայական պատկանելությունից և դավանանքից։
5. Հայաստանի Հանրապետությունը ունի ԽՍՀՄ սպառազինության իր մասնաբաժնի իրավունքը։ Հայաստանի Հանրապետությունն ինքն է որոշում իր քաղաքացիների զինվորական ծառայության կարգը։
6. Հայաստանի Հանրապետությունը, որպես միջազգային իրավունքի սուբյեկտ, վարում է անկախ արտաքին քաղաքականություն։
7. Հայաստանի տարածքում հողը, նրա ընդերքը, ձեռնարկությունները համարվում են հայ ժողովրդի սեփականությունը։
8. Հայաստանի Հանրապետությունը սեփականության բազմաձևության հիման վրա հիմնում է սեփական դրամ, ազգային բանկ, ֆինանսավարկային համակարգ, հարկային և մաքսային ծառայություններ։
9. Արտոնում է մարդու իրավունքների հարգում, խղճի, կուսակցությունների, մամուլի ազատություն։
10. Հայաստանի Հանրապետությունը ապահովում է հայերենի, որպես պետական լեզվի, գործառությունը հանրապետության կյանքի բոլոր ոլորտներում։
11. Հայաստանի Հանրապետությունը սատար է կանգնում 1915 թվականին Օսմանյան Թուրքիայում և Արևմտյան Հայաստանում հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործին։ Այն հաստատում է Արցախն իր անբաժանելի մասը ճանաչելը։
12. Սույն հռչակագիրը իբրև ծրագրային փաստաթուղթ հիմք է ծառայել մինչև նոր Սահմանադրության ընդունումը։

2․ Թվարկիր  Բագրատունյաց Հայաստանի ստեղծման պատճառները։
Հիմնադրել է հայոց իշխան Աշոտ Բագրատունին պաշտոնապես, որպես թագավորություն՝ 885 թվականին՝ Բյուզանդական կայսրությունից և Արաբական խալիֆայությունից ստանալով արքայական թագը, իսկ փաստացի, որպես թագավորություն՝ 855–865 թվականներից՝ կրելով իշխանաց իշխան տիտղոսը։

3․ Պատմիր Բագրատունիների  ծագումնաբանության մասին: Ներկայացրու դրոշը , զինանշանը:
Բագրատունիների ծագումնաբանությունը ունի պարզաբանման մի քանի տարբերակ։ Դրանցից առավել տարածված են անվան ծագումը հնդեվրոպական-արիական բագ (bag) արմատից, Բագրևանդ գավառի անվան, կամ ազգությամբ հրեա Շամբատի տոհմի անվան հետ։

Զինանշանը

4․ Համեմատել Աշոտ Առաջինի և Սմբատ Առաջինի ներքին , արտաքին քաղաքականությունը:
Երկուսն էլ վարում էին նույն քաղաքականությունը, սակայն Սմբատ I-ը ավելի սրտացավ էր ժողովրդի համար։

Խնդիրների լուծում գծային հավասարումների օգնությամբ

337.

ա․ x + 8 = 33
x = 33 — 8
x = 25

բ․ x • 4 = 52
x = 52 : 4
x = 13

գ․ x • 7 + 12 = 26
7x = 26 — 12
7x = 14
x = 2

դ․ (x — 4) • 5 = 35
5x — 20 = 35
5x = 35 + 20
5x = 55
x = 55/5
x = 11:

338.

ա․ I (x = 6)                 II (6 + x = 6 + 6 = 12)
x + 6 + x = 18
2x = 18 — 6
x = 6

բ․ I (x)        II (x — 6)
x + x — 6 = 18
2x = 18 + 6
2x = 24
x = 12:

339.

ա․ I (x = 9)       II (x + 4 = 13)
x + x + 4 = 22
2x = 22 — 4
2x = 18
x = 9

բ․ I (x = 11)     II (x — 4 = 7)
x + x — 4 = 22
2x = 22 + 4
2x = 22
x = 11:

340.

ա․ I (x)     II (5x)
x + 5x = 42
6x = 42 : 6
x = 7

բ․ I (x)    II (3x)
x + 3x = 08
4x = 28 : 4
x = 7

գ․ I (x)   II (4x)
x — 4x = 39
-3x = 39
x = 39 : (-3)
x = -13

դ․ I (7x)   II  (x)
7x — x = 54
6x = 54
x = 7:

341.

ա․ x + 3x = 24
4x = 24
x = 6
Քույրը – 6 սունկ,
Եղբայրն – 18 սունկ։

բ․ x + 2x = 63
3x = 63
x = 21
Դարակներից մեկում կա 21 գիրք, իսկ մյուս դարակում կա 42 գիրք։

342.

ա) 2x + x = 60
3x = 60
x = 20

բ) 7x + x = 72
8x = 72
x = 9

343.ա․ x + 4 =20
x = 20 — 4
x = 16
Տնտեսուհին ունի 16 ճուտ։

344. ա․ I (x = 56)           II (12 + x = 68)
x + 12 + x = 124
2x = 124 — 12
2x = 112 : 2
x = 56

բ․ I (x = 16)         II (1 + x = 8)
x + 1 + x = 16
2x = 16 — 1
x = 15
x = 7,5

345.

ա․ I (x = 230 սեղան)             II (230 + x = 460 աթոռ)
x + 230 + x = 690
2x = 690 — 230
x = 460
x = 230

բ․ I (x = 36 տղա)            II (17 — x = 17 աղջիկ)
x + 17 — x = 53
x = 53 — 17
x = 36:

346.

I (3000x = 3000)         II (4x = 12000)
x + 4x = 15000
5x = 15000
x = 3000

347.

ա․ կոնֆետ (3x = 900)          թխվածք (x = 300)
3x = x + 600
2x = 600
x = 300
300 • 3 = 900

բ․ Տետր (4x = 960)           Քանոններ (x = 240)
4x = x + 720
3x = 720
x = 240
240 • 4 = 960

348.

ա․ հայր (28 + x = 32տ․)            աղջիկ (x = 4տ․)
8x = 28 + x
7x = 28
x = 4

բ․ մայր (6x = 25 + x = 30տ․)            որդի (x — 25 = 5տ․)
6x = 25 + x
5x = 25
x = 25

349.Կատուներ (2x = ականջ, 4x = թաթ)
2x + 10 = 4x
2x — 4 = -10
-2x = -10
x = 5
Տաքանում էին 5 կատու

350.

Կատուներ (2x = ականջ, 4x = թաթ)
2x + 10 = 4x
2x — 4 = -10
-2x = -10
x = 5
Տաքանում էին 5 կատու

Տնային աշխատանք

Կարդա՛ ,,Սպիտակ ջրաշուշանը,, հեքիաթը և պատասխանիր հարցերին։

Առաջադրանքներ

Ա) Ո՞րն է հեքիաթի  արժանիքը (արժանիքները): Ընտրե՛ք տարբերակներից մեկը (մի քանիսը) և հիմնավորե՛ք։ Որոնք չեք ընտրում, հիմնավորե՛ք՝ ինչո՛ւ չեք ընտրում։

• Սյուժեն հետաքրքիր է։
• Պատկերավորման միջոցները շատ են։
• Արտահայտված գաղափարը հետաքրքիր է։
• Պատմելու ոճը հետաքրքիր է։
• Հեքիաթի կերպարները ամբողջական են և համոզիչ։
• Հեքիաթում տեղեկատվություն կա հդկացիների կյանքից։
• Հերոսները անձնավորված են, և դա հետաքրքիր է դարձնում հեքիաթը։

Բ) Սա պատմություն էր ջրաշուշանի մասին։ Օգտագործելով պատկերավորման միջոցներ՝  մի այլ պատմությո՛ւն հորինեք բնության որևէ երևույթի, ծառի, ծաղկի, կենդանու, թռչունի կամ  ինչի մասին ուզում եք։

Հրաշագործ ծառը
19-րդ դարում, երբ լճերը և գետերը խաղաղ էին կար մի ծառ որին անվանում էին հրաշագործ ծառ, քանի որ ասում են այդ ծառը շատ բարձր, ամուր և բուժիչ հատկություններ ունեցող ծառ էր: Ծառը գտնվում էր սարի գագաթին: Դիմացում կային շատ տներ և մարդիկ ովքեր ապրում էին իրենց խաղաղ կյանքով: Առավոտյան տղամարդիկ գնում էին աշխատանքին,կանայք տան գործերն էին անում իսկ երեխաները առավոտից ինչև ուշ գիշեր դուրսը խաղում էին:
Մի օր ծառի կողքը մի փոքրիկ ծաղիկ աճեց: Ծառը շատ ուրախացավ, քանի որ նա մինչ այդ իրեն շատ միայնակ էր զգում: Նրանք միասին սկսեցին շբվել և հետևել բնակիչների խաղաղ կյանքին: Ամեն ինչ շատ լավ էր, մինչ այն պահը երբ շատ ուժեղ քամի սկսեց ամեն ինչ շարժվում էր: Բնակիչները թաքնվել էին իրենց տներում և դուրս չեին գալիս: Ահա եկավ ամենադաժան պահը սկսեց ջրհեղեղ որի արդյունքում շատ ծառեր քամուց քշվեցին գնացին: բնությունը աղավաղվեց : Երբ ամեն ինչ հանդարտվեց մնաց միայն հրաշագործ ծառը:

Երկկենցաղներ

Երկկենցաղները վարում են ջրացամաքային ապրելակերպ. առաջին ողնաշարավորներն են, որ դուրս են եկել ցամաք և ունեն օդային շնչառություն։ Ապրում են լճերում,գետերի ափերին,ճահիճներում, ստվերոտ և խոնավ անտառներում։Երկկենցաղների ճնշող մեծամասնությունը թրթուրային շրջանում ապրում է ջրում և շնչում խռիկներով (շերեփուկ), իսկ հասուն շրջանում (գորտեր, դոդոշներ)՝ ցամաքում և շնչում է թոքերով ու մաշկով, որտեղից էլ ծագել է նրանց անունը՝ երկկենցաղներ։Սիրտը եռախորշ է, արյան շրջանառությունը՝ երկու շրջանով։ Ցամաքում տեղաշարժվում են զույգ վերջույթներով։Բոլոր երկկենցաղները գիշատիչներ են, սնվում են միջատներով, սարդակերպերով, կողինջներով։

Ի տարբերություն ձկների՝ երկկենցաղների մարմինը տափակացած է մեջքափորային ուղղությամբ, կազմված է գլխից, իրանից, պոչից և երկու զույգ հոդավորված վերջույթներից։ Մաշկը մերկ է, հարուստ է լորձ արտադրող գեղձերով և արյան մազանոթներով, մշտապես խոնավ է, որով և պայմանավորված է մաշկային շնչառությունը։ Մաշկային որոշ գեղձեր օժտված են բակտերիասպանիչ հատկությամբ։ Ծառագորտերը և դոդոշները մաշկում ունեն թունավոր գեղձեր, որոնցով պաշտպանվում են թշնամիներից։

Զատիկներ և թիթեռներ

Հայաստանում հայտնի է թիթեռների շուրջ 3000 տեսակ, որոնք տարածված են Դիլիջանի, Գուգարքի, Իջևանի, Ստեփանավանի, Գորիսի, Մեղրու, Կապանիանտառներում։ Ինչպես բոլոր միջատների, այնպես էլ թիթեռների մարմինը կազմված է 3 հիմնական բաժիններից՝ գլխից, կրծքից և փորիկից։ Մարմինն արտաքինից պատված է խիտինով, որը արտաքին կմախքի դեր է կատարում։ Զարգացումն ընթանում է լրիվ կերպարանափոխությամբ՝ կազմված ձու, թրթուր, հարսնյակ և իմագո (հասուն միջատ) փուլերից։ Թրթուրը որդանման է՝ թերզարգացած փորային ոտիկներով, գլխիկի ծածկույթը կարծրացած է, բերանային ապարատը կրծող տիպի է և ունի զույգ մետաքսային գեղձեր, որոնց արտազատած հեղուկը օդի հետ շփվելիս վերածվում է մետաքսի թելիկների։ Թիթեռները կարևոր դեր են խաղում բնական էկոհամակարգերում, մասնակցում են փոշոտմանը և սննդային օղակներում ծառայում են որպես սնունդ։ Իսկ գյուղատնտեսության մեջ ունեն բացասական նշանակություն, քանի որ հաճախ թիթեռների թրթուրների սննդի հիմնական աղբյուրը մշակաբույսերն են։

Զատկաբզեզներ կամ զատիկներ բզեզների կարգի ընտանիք։ Հայաստանում տարածված է 73 տեսակ, որոնք մեծ մասամբ հանդիպում են այգիներում, բանջարանոցներում, պուրակներում։ Մարմինը սովորաբար կլոր է կամ օվալաձև (երկարությունը՝ 1, 1-16 մմ), շատ ուռուցիկ, վերևից՝ լերկ կամ մազոտ, հաճախ՝ խայտաբղետ գունավորված (վառ կարմիր, դեղին՝ մուգ պուտերով կամ շերտերով՝ օղակված բաց գույնի պսակով)։ Գլուխը փոքր է, բեղիկները՝ կարճ, ունեն եռահոդ գուրզ։ Առաջնամեջքը լայնական է՝ հետևի կլորացած անկյուններով։ Վերնաթևերն ունեն խճողված խիտ կետավորում։ Ոտքերը կարճ են, թաթերը՝ քառահոդ, 2-րդ հոդը մեծ է և երկբլթակ, 3-րդը՝ փոքր և 2-րդի փորոքում թաքնված։

Դասարանական աշխատանք

Մակբայ

Գործողության տեղ, ժամանակ, ձև, չափ ու քանակ ցույց տվող բառերը կոչվում են մակբայ: 
Գոյականից և այլ խոսքի մասերից տարբերվում են նրանով, որ չեն հոլովվում 

և հոդ չեն ստանում, այսինքն մակբայը չթեքվող խոսքի մաս է: 
Օրինակ՝
Միշտ ուշանում է: 
Մակբայները չունեն որոշակի ձև, բայց կան մի քանի ածանցներ, որոնցով

 կազմվում են մակբայները: Դրանք են՝

• (ա)բար–հայրաբար, հերոսաբար
• (ա)պես–նյութապես, գաղափարապես
• որեն– համառորեն, մարդկայնորեն
• ովին–ամբողջովին, լիովին
• ակի–շեշտակի, շեղակի

1. Կարդա՛, ցույց տուր, թե  որ բառերին են լրացնում ընդգծված մակբայները, , որոշի՛ր, թե գործողության ինչն են ցույց տալիս դրանք: 

Ծերունին տխուր մտահոգության մեջ վեր կացավ, վրանի վարագույրները ցած թողեց և իսկույն դուրս գնաց: Սամվելը մի քանի րոպե մնաց լռության մեջ:՛Մի քանի անգամ վեր առավ մագաղաթի թերթերը, կամենում էր գրել, բայց դարձյալ ցած դրեց: Նա վեր կացավ, արագ ետ քաշեց վարագույրի մի եզրը, նստեց, կրկին առավ մագաղաթյա թերթը և սկսեց դանդաղ գրել:

Իսկույն-ձև, մի քանի անգամ-չափ-քանակ, դարձյալ-ձև, փոքր-ինչ-չափ-քանակ, կրկին-ձև, դանդաղ-ձև:

Տեղի մակբայ

Նախադասության մեջ լինում են տեղի պարագա և պատասխանում են որտե՞ղ, ո՞ւր հարցերին: Օրինակ՝ Երկրերկիր տարածվեց քաջ ասպետի համբավը: 

Տեղի մակբայներեն են՝ ամենուր, ամենուրեք, այլուր, բերնեբերան, բերնից բերան, դեմ առ դեմ, դեմ դիմաց, դեմուդեմ, դեսուդեն, դեմ հանդիման, դռնեդուռ,

 գյուղեգյուղ, երկրեերկիր,հետ կամ ետ, ընդառաջ, հեռու, մեջտեղ, 

պատն ի վեր, սարն ի վեր, վար, վեր, տեղ-տեղ: 

2. Գտի՛ր  մակբայները: 

Նրանք գյուղեգյուղ փնտրում էին սարերում հայտնված մարդուն: Հորիզոնը տեղտեղ շատ բարձր էր: Քամին գույնզգույն տերևները դեսուդեն էր քշում: Վայրի գազանները քարեքար ընկան, իրենց բներից փախան: 

3. Երգել, խաղալ, ապրել բայերի հետ գործածի՛ր համապատասխան 

տեղի մակբայներ: