Թթվածնի ենթախմբի ընդհանուր բնութագիրը, թթվածնի դիրքը պարբերական համակարգում(ո՞ր պարբերության, ո՞ր խմբի տարր է), թթվածնի իզոտոպների բաղադրությունը(պրոտոնների, նեյտրոնների, էլեկտրոնների քանակը իզոտոպներում)
Թթվածնի տարածվածությունը Երկրագնդի վրա
Թթվածնի վալենտականությունը և օքսիդացման աստիճանը միացություններում, գրեք օրինակներ
Թթվածնի ֆիզիկական, քիմիական, ֆիզիոլոգիական հատկությունները
Ինչպիսի՞ ռեակցիաների օգնությամբ են ստանում թթվածինը լաբորատորիայում և արդյունաբերության մեջ
քանի մետր խորանարդ թթվածին կա քիմիայի լաբորոտորիայում տանը հաշվել մեր բնակարանում
երկրարություն 10 մետր բարձրություն 3մետր լայնք 6 մետր
որոշել քանի մետր թթվածին է պարունակում իմ բնակարանում
1. Մարդկությանը հուզող ինչպիսի՞ էկոլոգիական հիմնախնդիրներ գիտեք, թվարկեք… Մարդկությանը հուզող էկոլոգիական հիմնախնդիրներից են երկրագնդի մթնոլորտի և օզոնի շերտի քայքայումը, որն կարող է հանգեցնել շատ վտանգավոր երևույթների, երկրագնդի անտառազրկումը, հողերի վատթարացումն ու էրոզիան, համաշխարհային օվկիանոսի աղտոտումը, կենսաբանական տեսակների բազմազանության հիմնախնդիրները, քաղցրահամ ջրերի որակի վատացումը, գլոբալ տաքացումը, էկոլոգիապես մաքուր սնունդը, ջուրն ու օդը՝ որպես առաջնային։
2. Ի՞նչ կարծիք ունեք կենսական միջավայրի մասին: Մեր օրերում, շրջապատը շատ աղտոտված է։ Պետք է պահպանենք կենսական միջավայրը, քանի որ հակառակ դեպքում կունենանք լրջագույն հետևանքներ՝ օդի, ջրի աղտոտում, կենսական բազմազանության անհետացում և այլ խնդիրներ։ Իսկ սա կատարելու համար պետք է պահպանել հիգիենա և հոգ տանել շրջակա՝ կենսական միջավայրի մասին։
3. Որո՞նք են առողջ ապրելակերպի սկզբունքները: Առողջ ապրելակերպն ունի մի քանի սկզբունք՝ առողջ ու էկոլոգիապես մաքուր սնունդ, ջուր, օդ առողջ ու անխոչընդոտ քուն սպորտ, քայլք հիգիենա վատ սովորություններից զերծ մնալը, սթրեսային իրավիճակներից դուրս գալը։
4. Ինչպիսի՞ թունավոր նյութեր կան օդում, հողում և ջրում: Տարատեսակ տարրեր, ազոտի օքսիդ, ազոտական թթու, ծծմբական թթու, գազեր, փոշի, աղբ։
5. Ո՞րն է համարվում էկոլոգիապես մաքուր սնունդ: Այն սնունդն է, որը չի պարունակում վնասակար նյութեր։ Այսինքն, այնպիսի նյութեր, որոնք բացասաբար չեն ազդում մարդու առողջության վրա։ Մաքուր է այն սնունդը, որտեղ չկան քիմիական միացություններ, քիմիական ծագման պարարտանյութեր, թունաքիմիկատներ, ներկեր: Էկոլոգիապես մաքուր սնունդ ստանալու համար պետք է հաշվի առնել նաև աճեցման տեղը, օդի մաքրությունը, ոռոգման ջրերի քիմիական կազմը, արդյունաբերական ազդեցության գոտուց հեռավորությունը:
6. Որո՞նք են սննդանյութերի օրգանոլեպտիկ հատկությունները: Սննդանյութերի օրգանոլեպտիկ հատկություններից են գույնը, հոտը, համը, տեսքը։
7. Ի՞նչ է <<նիտրատային աղետը>>: 1970-ական թվականներին աշխարհի տարբեր երկրներում հանելուկային թունավորումների բռնկումներ գրանցվեցին: Ինչպես պարզվեց՝ պատճառը նիտրատներն էին, որոնք մեծ քանակություններով օգտագործվել էին, որպես պարարտանյութ: Ահա թե ինչու նիտրատներ պարունակող սննդամթերքներով զանգվածային թունավորումներն անվանվեցին նիտրատային աղետ:
8. Ո՞րն է համարվում մաքուր խմելու ջուր: Այն ջուրը, որը ինչպես սնունդը, չի պարունակում վնասակար նյութեր, չի հոսում կեղտոտ կամ վտանգավոր վայրերում։ Ամենամաքուր ջուրը թորածն է, սակայն այն խմել չի կարելի։ Այնուամենայնիվ, ջուրը պետք է պարունակի որոշակի հավելումներ՝ ֆտոր, քիմիական այլ միացություններ, տարրեր։
9. Ի՞նչ վնասակար հատկություններ ունի քլորով հագեցած ջուրը: Խմելու ջուրը պետք է լինի քաղցրահամ, թափանցիկ, չունենա հոտ, չպարունակի 100-ից ավելի ախտածին մանրէ մեծահասակների համար։ Քլորը փոխազդում են ջրի հետ՝ առաջանում է քլորգազ: Հետո այդ ջրով վարակազերծում են մարդկանց: Այն քայքայում է մարդու օրգանիզմի հյուսվածքները, մահանում են բջիջները: Իսկ դա հիվանդություն է:
10. Որո՞նք են ջրի ախտոտման տեսակները: Ջուրը աղտոտման հիմնական տեսակներից են՝ ածխաջրածինները, մակերևույթային ջրերը, ստորգետնյա աղտոտումը, թթվածնի կլանիչները, մանրէաբանական աղտոտվածությունը, կախված նյութերով աղտոտվածությունը, ջրի քիմիական աղտոտումը, սննդային աղտոտվածությունը։
11. Ի՞նչ է թորած ջուրը, ինչպե՞ս են ստանում թորած ջուր: Թորած ջուրը թորման եղանակով հանքային աղերից, օրգանական ու անօրգանական նյութերից և այլ խառնուրդներից մաքրված ջուրն է։ Թափանցիկ է, անգույն և չեզոք։ Մաքրման աստիճանը կախված է կիրառման նպատակներից։ Պահում են անագե փակ անոթներում կամ քիմիապես կայուն շշերում։ Թորած ջուրը պիտանի չէ խմելու համար։ Երկարատև օգտագործումը առաջացնում է ստամոքս-աղիքային համակարգի գործունեության խանգարում։
1-Ինչո՞ւ է ջրածինը համարվում համար մեկ տարրը Տիեզերքում…
*2-Ջրածինը համարվում է ապագայի վառելանյութ. ինչո՞ւ. …
3. Բնութագրեք ջրածին քիմիական տարրը.
ա) քիմիական նշանը- H բ) հարաբերական ատոմային զանգվածը-1,00797 գ) մետա՞ղ է. թե՞ ոչ մետաղ-ոչ մետաղ դ) դիրքը պարբերական համակարգում.այսինքն ո՞ր պարբերության և ո՞ր խմբի տարր է-կարգաթիվ՝ 1, խումբ՝ առաջին, պարբերությունէ առաջին ե) ատոմի կառուցվածքը`միջուկի լիցքը-1 միջուկում պրոտոների թիվը-1 էլեկտրոնների թիվը-1 էներգետիկ մակարդակների թիվը -1
*4-Ջրածնի վալենտականությունը և օքսիդացման աստիճանը միացություններում.գրեք նյութերի օրինակներ և անվանեք
*5- Գրեք ջրածին պարզ նյութի բանաձևը և որոշեք նրա հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը` Mr և մոլային զանգվածը` M գ/ մոլ
*6- Որոշեք ջրածինը օդից ծանր է, թե՞ թեթև է, քանի ՞ անգամ…
*7- Թվարկեք ջրածնի ֆիզիկական և քիմիական հատկությունները, որտե՞ղ են կիրառում ջրածինը… *8- Ինչպիսի՞ ռեակցիաների օգնությամբ են ստանում ջրածինը լաբորատորիայում և արդյունաբերության մեջ…. *9- Ո՞րն է ջրածնի առաջացրած և Երկրագնդում ամենատարածված բարդ նյութը, գրեք այդ նյութի քիմիական բանաձևը և որոշեք ջրածնի զանգվածայլն բաժինը տոկոսով արտահայտած։ *10- Ո՞րն է համարվում մաքուր խմելու ջուր: Ջրի աղտոտման պատճառները որո՞նք են: Անհատական աշխատանք. <<Առանց Ջրի Կյանք չկա…>>
***Թեմայի անվանումը՝ <<Հալոգեններ>>
Ուղղորդող հարցեր. *1- Ինչո՞ւ են 7- րդ խմբի գլխավոր ենթախմբի տարրերին անվանում «հալոգեններ», ո՞ր տարրերն են դրանք բնութագրեք այդ տարրերը *2-Հալոգենները ինչպիսի՞ միացությունների ձևով են տարածված բնության մեջ, գրեք օրինակներ… *3-Ինչո՞ւ են հալոգենները համարվում կենսական տարրեր, թվարկեք հալոգենների միացությունների դերը մարդու օրգանիզմում…. *4-Գրեք հալոգենների ատոմների բաղադրությունը և կառուցվածքը *5-Ինչպիսի՞ վալենտականություն և օքսիդացման աստիճան են ցուցաբերում քլորը միացություններում, գրեք օրինակներ… *6- Թվարկեք հալոգեն պարզ նյութերի ֆիզիկաքիմիական հատկությունները *7- Որտե՞ղ են կիրառում քլորը և նրա միացությունները *8- Որտե՞ղ են կիրառում աղաթթուն և նրա աղերը, ի՞նչ է ժավելաջուրը…, ի՞նչ է քլորակիրը… *9- Կարելի՞ է խմելու ջուրը ախտահանել քլորով, պատասխանը հիմնավորեք… *10-Աղաթթվի ո՞ր աղի 0.9%-֊անոց ջրային լուծույթն է կոչվում «ֆիզիոլոգիական լուծույթ»: 1 կգ ֆիզիոլոգիական լուծույթ պատրաստելու համար քանի՞ գրամ աղ և ջուր պետք է վերցնել: Դասագրքից սովորել էջ 41-ից 59-ը և կատարել 46, 51, 55, 58 էջերի առաջադրանքները:
Լաբորատոր փորձեր՝ <<Աղաթթվի քիմիական հատկությունները>>
Փորձ 2. Ցինկի քլորիդի ստացումը`տեղակալման ռեակցիայի օգնությամբ` ցինկի և աղաթթվի փոխազդեցությամբ: Գրեք Ձեր կողմից իրականացրած ռեակցիայի հավասարումը և որոշեք. ա) ռեակցիայի հետևանքով ստացված աղի զանգվածը (գ), բ) անջատված ջրածնի ծավալը ( լ, ն.պ. ),եթե փորձի համար վերցրել եք m գ մետաղ:
Փորձ 3. Իրականացրեք չեզոքացման ռեակցիա նատրիումի հիդրօքսիդի և աղաթթվի միջև: Գրեք համապատասխան ռեակցիայի հավասարումը և որոշեք ռեակցիայի հետևանքով ստացված աղի՝ նատրիումի քլորիդի զանգվածը (գ), եթե փորձի համար օգտագործել եք նատրիումի հիդրօքսիդի 10 գ 10%-անոց լուծույթ:
Փորձ 4. Իրականացրեք փոխանակման ռեակցիա նատրիումի հիդրոկարբոնատի(խմելու սոդա) և աղաթթվի միջև: Գրեք ընթացող ռեակցիայի հավասարումը և հաշվեք ռեակցիան իրականացնելու համար անհրաժեշտ նատրիումի հիդրոկարբոնատի զանգվածը, որպեսզի ռեակցիայի հետևանքով անջատվի 0,05 մոլ ածխաթթու գազ:
Կլիմայի փոփոխություն. ջերմոցային գազերի արտանետումները, ինչպիսիք են ածխաթթու գազը, առաջացնում են գլոբալ տաքացում՝ հանգեցնելով կլիմայի փոփոխության, ներառյալ ջերմաստիճանի բարձրացումը, ավելի հաճախակի էքստրեմալ եղանակային իրադարձությունները և ծովի մակարդակի բարձրացումը: Կենսաբազմազանության կորուստ. աղտոտումը, ծառահատումները, հողօգտագործման փոփոխությունները և մարդու այլ գործունեությունը հանգեցնում են էկոհամակարգերի կորստի և կենդանիների և բույսերի տեսակների վերացմանը, վտանգելով էկոհամակարգերի կայունությունը և պոտենցիալ մարդու բարեկեցությունը:
Ջրի աղտոտում. Արդյունաբերական և գյուղատնտեսական թափոնների արտանետումները, ինչպես նաև կեղտաջրերի անբավարար մաքրումը հանգեցնում են գետերի, լճերի և օվկիանոսների աղտոտմանը, ինչը սպառնում է ջրային օրգանիզմների կյանքին և մարդու առողջությանը:
Օդի աղտոտում. Տրանսպորտային միջոցներից, արդյունաբերական ձեռնարկություններից և այլ աղբյուրներից արտանետումները հանգեցնում են թունավոր նյութերով օդի աղտոտմանը, ինչը նպաստում է շնչառական հիվանդությունների առաջացմանը և քաղաքներում օդի որակի վատթարացմանը:
Ռեսուրսների կայուն օգտագործում. բնական ռեսուրսների չարաշահումը և սպառումը, ինչպիսիք են անտառները, ձկնորսությունը և հանքային պաշարները, ապագայում կարող են հանգեցնել տնտեսական և բնապահպանական խնդիրների:
Թափոնների հեռացման մարտահրավերները. թափոնների աճող քանակությունը, ներառյալ պլաստիկ թափոնները, էլեկտրոնային թափոնները և արդյունաբերական թափոնները, խնդիրներ են ստեղծում հեռացման և վերամշակման մեջ, ինչը կարող է հանգեցնել շրջակա միջավայրի աղտոտման և մարդու առողջությանը սպառնացող վտանգի:
ֆիզիկական ակտիվություն; անձնական հիգենայի պահպանում; մտավոր զարգացում; մարմնի կարծրացում;
վատ սովորությունների մերժում;
հոգևոր բարեկեցություն, Ստրեսային իրավիճակից դւրս գալ աշխատանքիմիջոցով։
.Դուք պետք է ընթրեք քնելուց ոչ ուշ, քան 2 ժամ առաջ։
Քնելուց առաջ անհրաժեշտ է օդափոխել սենյակը:
Մահճակալը, որի վրա դուք քնում եք, չպետք է լինի շատ փափուկ կամ շատ կոշտ,այն պետք է հարմարավետ լինի ձեր համար:
Ճիշտ կազմակերպեք և պահպանեք ձեր առօրյան:
Պահպանել առողջ սննդի ռեժիմ։
Քնելուց առաջ չի կարելի ուտել, սա շատ վատ է ազդում մարսողության վրա, ինչը ժամանակի ընթացքում կբերի ավելորդ քաշի և մի շարք հիվանդությունների;
Ինչպիսի՞ թունավոր նյութեր կան օդում, հողում և ջրում
Օդը, հողը և ջուրը կարող են պարունակել տարբեր թունավոր նյութեր, որոնք վտանգ են ներկայացնում մարդու առողջության և շրջակա միջավայրի համար: Ահա դրանցից մի քանիսը.
Օդ:
Ազոտի երկօքսիդ (NO2). արտանետվում է տրանսպորտային միջոցների և արդյունաբերական ձեռնարկությունների կողմից: Քաղաքներում կարող է շնչառական խնդիրներ առաջացնել և օդի որակի վատթարացում։
Ածխածնի երկօքսիդ (CO2). գլոբալ տաքացման և կլիմայի փոփոխության համար պատասխանատու հիմնական գազը:
Օզոն (O3). ցածր մակարդակներում կարող է գրգռել թոքերը և աչքերը, իսկ բարձր մակարդակներում՝ լուրջ վտանգ՝ առողջության համար:
Թունավոր մետաղներ. Օրինակ, կապարը (Pb) և սնդիկը (Hg) արտանետվում են տարբեր աղբյուրներից, ներառյալ ավտոմեքենաներից և արդյունաբերական ձեռնարկություններից:
Հող.
Ծանր մետաղներ. ինչպիսիք են կապարը, կադմիումը, սնդիկը և այլն, որոնք կարող են աղտոտվել արդյունաբերական արտանետումների, թափոնների և թունաքիմիկատների օգտագործման պատճառով:
Օրգանական աղտոտիչներ. Օրինակ՝ պոլիքլորացված բիֆենիլներ (PCBs), դիօքսիններ և ֆենոլներ, որոնք կարող են արտանետվել հող արդյունաբերական և գյուղատնտեսական աղբյուրներից:
Նավթամթերք. Նավթը և նավթամթերքը կարող են տարվել հողի մեջ նավթի արտահոսքի և արդյունաբերական արտանետումների միջոցով:
Ջուր:
Ծանր մետաղներ. սնդիկը, կապարը, կադմիումը և այլ ծանր մետաղները կարող են աղտոտել ջուրը տարբեր աղբյուրներից, ներառյալ արդյունաբերական արտանետումները և թափոնները:
Թունաքիմիկատներ և թունաքիմիկատներ. Քիմիական նյութերը, որոնք օգտագործվում են գյուղատնտեսության մեջ վնասատուների և մոլախոտերի ոչնչացման համար, կարող են աղտոտել ջուրը դաշտերից արտահոսքի միջոցով:
Նավթամթերք. Յուղերը, վառելանյութերը և այլ նավթամթերքները կարող են մտնել ջրային մարմիններ նավթի արտահոսքի և արդյունաբերական արտանետումների պատճառով:
Լաբորատոր փորձեր՝ <<Աղաթթվի քիմիական հատկությունները>>
Փորձ 1. Հայտանյութերի ( մեթիլնարնջագույն, լակմուս, ֆենոլֆտալեին) գույնի փոփոխությունը թթվային միջավայրում: Մենդելևի պարբերական համակարգի 7-րդ խմբի գլխավոր (Ա) ենթախմբի տարրերը F, Cl, Br, J, At (աստատ) կոչվում են հալոգեններ: Այդ անունը ստացել են, քանի որ բազմաթիվ մետաղների հետ առաջացնում են մեծ գործածություն ունեցող աղեր: Բոլոր հալոգենները ոչ մետաղներ են, արտաքին էներգետիկ մակարդակում ունեն 7 էլեկրոններ ուժեղ օքսիդիչներ են: Ամենաուժեղ օքսիդիչը ֆտորն է: Աստատը՝ At, ռադիոակտիվ տարր է, գործնականում չի հանդիպում բնության մեջ, ատացվել է արհեստական ճանապարհով:
Փորձ 2. Ցինկի քլորիդի ստացումը`տեղակալման ռեակցիայի օգնությամբ` ցինկի և աղաթթվի փոխազդեցությամբ: Գրեք Ձեր կողմից իրականացրած ռեակցիայի հավասարումը և որոշեք. ա) ռեակցիայի հետևանքով ստացված աղի զանգվածը (գ), բ) անջատված ջրածնի ծավալը ( լ, ն.պ. ),եթե փորձի համար վերցրել եք m գ մետաղ: Հալոգենները բնության մեջ հանդիպում են միացությունների ձևով: Ֆտորի ամենատարածված միացություններն են ֆլյուորիտը ՝ CaF2, կիրոլիտր՝ Na3AlF6, ֆտորասրուրիտը: Քլորի հիմնական միացություններից են կերակրի աղը՝ NaCl, սիլվինը՝ KCl կառնալիտը և այլն: Բրոմի և յոդի միացություններ են պարունակում բնական ջրերը:
Փորձ 3. Իրականացրեք չեզոքացման ռեակցիա նատրիումի հիդրօքսիդի և աղաթթվի միջև: Գրեք համապատասխան ռեակցիայի հավասարումը և որոշեք ռեակցիայի հետևանքով ստացված աղի՝ նատրիումի քլորիդի զանգվածը (գ), եթե փորձի համար օգտագործել եք նատրիումի հիդրօքսիդի 10 գ 10%-անոց լուծույթ: Հալոգեններն ու դրանց միացություններն ունեն վիթխարի կիրառություններ մարդկային գործունեության ամենատարբեր ոլորտներում, ինչպես նաև կենսաբանական կարևոր նշանակություն բույսերի և կենդանիների նորմալ աճի ու գոյատևման համար: Արդյունաբերությունում քլորից ստանում են քլորջրային և աղաթթու: Քլորի ջրային լուծույթի մանրէասպան հատկության վրա է հիմնված բնակչությունը ջուր մատակարարրող կայաններում գազային քլորի օգտագործումը: Ֆտորը հիմնականում տեղայնացված է ատամներում, եղունգներում և ոսկրային հյուսվածքներում:
Փորձ 4. Իրականացրեք փոխանակման ռեակցիա նատրիումի հիդրոկարբոնատի(խմելու սոդա) և աղաթթվի միջև: Գրեք ընթացող ռեակցիայի հավասարումը և հաշվեք ռեակցիան իրականացնելու համար անհրաժեշտ նատրիումի հիդրոկարբոնատի զանգվածը, որպեսզի ռեակցիայի հետևանքով անջատվի 0,05 մոլ ածխաթթու գազ:
Ուղղորդող հարցեր. *1- Ինչո՞ւ են 7- րդ խմբի գլխավոր ենթախմբի տարրերին անվանում «հալոգեններ», ո՞ր տարրերն են դրանք բնութագրեք այդ տարրերը
Մենդելևի պարբերական համակարգի 7-րդ խմբի գլխավոր (Ա) ենթախմբի տարրերը F, Cl, Br, J, At (աստատ) կոչվում են հալոգեններ: Այդ անունը ստացել են, քանի որ բազմաթիվ մետաղների հետ առաջացնում են մեծ գործածություն ունեցող աղեր: Բոլոր հալոգենները ոչ մետաղներ են, արտաքին էներգետիկ մակարդակում ունեն 7 էլեկրոններ ուժեղ օքսիդիչներ են: Ամենաուժեղ օքսիդիչը ֆտորն է: Աստատը՝ At, ռադիոակտիվ տարր է, գործնականում չի հանդիպում բնության մեջ, ատացվել է արհեստական ճանապարհով:
*2-Հալոգենները ինչպիսի՞ միացությունների ձևով են տարածված բնության մեջ, գրեք օրինակներ…
Հալոգենները բնության մեջ հանդիպում են միացությունների ձևով: Ֆտորի ամենատարածված միացություններն են ֆլյուորիտը ՝ CaF2, կիրոլիտր՝ Na3AlF6, ֆտորասրուրիտը: Քլորի հիմնական միացություններից են կերակրի աղը՝ NaCl, սիլվինը՝ KCl կառնալիտը և այլն: Բրոմի և յոդի միացություններ են պարունակում բնական ջրերը:
*3-Ինչո՞ւ են հալոգենները համարվում կենսական տարրեր, թվարկեք հալոգենների միացությունների դերը մարդու օրգանիզմում….
Հալոգեններն ու դրանց միացություններն ունեն վիթխարի կիրառություններ մարդկային գործունեության ամենատարբեր ոլորտներում, ինչպես նաև կենսաբանական կարևոր նշանակություն բույսերի և կենդանիների նորմալ աճի ու գոյատևման համար: Արդյունաբերությունում քլորից ստանում են քլորջրային և աղաթթու: Քլորի ջրային լուծույթի մանրէասպան հատկության վրա է հիմնված բնակչությունը ջուր մատակարարրող կայաններում գազային քլորի օգտագործումը: Ֆտորը հիմնականում տեղայնացված է ատամներում, եղունգներում և ոսկրային հյուսվածքներում:
*4-Գրեք հալոգենների ատոմների բաղադրությունը և կառուցվածքը
Ֆտորի ատոմի կառուցվածքն է (9,10) 9: Քլորի ատոմի կառուցվածքն է (17,18) 17: Բրոմի ատոմի կառուցվածքն է (35,44) 35: Յոդի ատոմի կառուցվածքն է (53,74) 53:
*5-Ինչպիսի՞ վալենտականություն և օքսիդացման աստիճան են ցուցաբերում քլորը միացություններում, գրեք օրինակներ…
Քլորի վալենտականություն, երբ մեկ է, օքսիդացման աստիճանը +1, −1, 0 է: Երբ վալենտականությունը երեք է, օքսիդացման աստիճանը +3 է: Երբ վալենտականությունը հինգ է, օքսիդացման աստիճանը +5 է, իսկ երբ վալենատականությունը յոթ է, օքսիդացման աստիճանը +7 է:
*6- Թվարկեք հալոգեն պարզ նյութերի ֆիզիկաքիմիական հատկությունները
Հալոգենները գոյություն ունեն երկատոմ մոլեկուլների ձևով, որոնք առաջանում են հալոգենների ատոմների արտաքին էներգիական մակարդակի կենտ էլեկտրոնները զույգվելու հաշվին: Կապը երկու ատոմի միջև կովալենտային ոչ բևեռային է: Հալոգեններն ազատ վիճակում շատ թունավոր են, նույնիսկ յոդը, եթե նրա կոնցենտրացիան օդում մեծ է:
*7- Որտե՞ղ են կիրառում քլորը և նրա միացությունները
Մեծ քանակով քլոր է ծախսվում օրգանական նյութերի քլորացման վրա: Այդպես ստացվում են տարբեր պլաստմասսաներ, կաուչուկ, բույսերի պաշտպանության միւոցներ, սինթետիկ մանրաթելեր, ներկեր, դեղամիջոցներ, լուծիչներ: Քլորը ոչնչացնում է հիվանդածին միկրոօրգանիզմները և այդ պատճառով այն օգտագործվում են խմելու ջրի վարակազերծման համար: Լույսի ազդեցությամբ ջրի հետ փոխազդելիս՝ քլորն առաջացնում է ատոմական թթվածին է (O), որն էլ վարակազերծում է ջուրն ու մեծաթիվ նյութեր գունազրկում:
*8- Որտե՞ղ են կիրառում աղաթթուն և նրա աղերը, ի՞նչ է ժավելաջուրը…, ի՞նչ է քլորակիրը
Աղերը լայն կիրառություն ունեն կենցաղում: Կան աղեր, որոնք օգտագործվում են գյուղատնտեսության մեջ որպես պարարտանյութ կամ թունաքիմիկատ:
Ժավելաջուրը կալիումի հիպոքլորիդի՝ RClO և կալիումիքլորիդի՝ KCl ջրային լուծույթն է: Հաճախ ժավելաջուր է անվանվում նաև նատրիումի հիպոքլորիդը՝ NaClO, որը օժտված է նույն հատկություններով, ավելի էժան և հեշտ եղանակով է ստացվում:
Քլորակիրը կալցիումի հիդրօքսիդի և քլորի փոխազդեցության արդյունքն է: Քլորի հոտով սպիտակ փոշի է:
*9- Կարելի՞ է խմելու ջուրը ախտահանել քլորով, պատասխանը հիմնավորեք…
Քլորը շատ վնասակար է մարդու օրգանիզմի համաչ, ջուրը կարելի է արտահանել քլորով, եթե չանցնենք չափը:
*10-Աղաթթվի ո՞ր աղի 0.9%-֊անոց ջրային լուծույթն է կոչվում «ֆիզիոլոգիական լուծույթ»: 1 կգ ֆիզիոլոգիական լուծույթ պատրաստելու համար քանի՞ գրամ աղ և ջուր պետք է վերցնել: Դասագրքից սովորել էջ 41-ից 59-ը և կատարել 46, 51, 55, 58 էջերի առաջադրանքները
NaCl աղի 0,9%-անոց ջրային լուծույթը կոչվում է ու ֆիզիոլոգիական լուծույթը:
Լաբորատոր փորձեր՝ <<Աղաթթվի քիմիական հատկությունները>>
Փորձ 2. Ցինկի քլորիդի ստացումը`տեղակալման ռեակցիայի օգնությամբ` ցինկի և աղաթթվի փոխազդեցությամբ: Գրեք Ձեր կողմից իրականացրած ռեակցիայի հավասարումը և որոշեք. ա) ռեակցիայի հետևանքով ստացված աղի զանգվածը (գ), բ) անջատված ջրածնի ծավալը ( լ, ն.պ. ),եթե փորձի համար վերցրել եք m գ մետաղ:
Փորձ 3. Իրականացրեք չեզոքացման ռեակցիա նատրիումի հիդրօքսիդի և աղաթթվի միջև: Գրեք համապատասխան ռեակցիայի հավասարումը և որոշեք ռեակցիայի հետևանքով ստացված աղի՝ նատրիումի քլորիդի զանգվածը (գ), եթե փորձի համար օգտագործել եք նատրիումի հիդրօքսիդի 10 գ 10%-անոց լուծույթ:
Փորձ 4. Իրականացրեք փոխանակման ռեակցիա նատրիումի հիդրոկարբոնատի(խմելու սոդա) և աղաթթվի միջև: Գրեք ընթացող ռեակցիայի հավասարումը և հաշվեք ռեակցիան իրականացնելու համար անհրաժեշտ նատրիումի հիդրոկարբոնատի զանգվածը, որպեսզի ռեակցիայի հետևանքով անջատվի 0,05 մոլ ածխաթթու գազ:
Ուղղորդող հարցեր. *1- Ինչո՞ւ են 7- րդ խմբի գլխավոր ենթախմբի տարրերին անվանում «հալոգեններ», ո՞ր տարրերն են դրանք բնութագրեք այդ տարրերը։ Մենդելևի պարբերական համակարգի 7-րդ խմբի գլխավոր (Ա) ենթախմբի տարրերը F, Cl, Br, J, At կոչվում են հալոգեններ: Բոլոր հալոգենները ոչ մետաղներ են, արտաքին էներգետիկ մակարդակում ունեն 7 էլեկրոններ ուժեղ օքսիդիչներ են: Ամենաուժեղ օքսիդիչը ֆտորն է: Աստատը՝ At, ռադիոակտիվ տարր է, գործնականում չի հանդիպում բնության մեջ, ատացվել է արհեստական ճանապարհով:
*2-Հալոգենները ինչպիսի՞ միացությունների ձևով են տարածված բնության մեջ, գրեք օրինակներ։ Հալոգենները բնության մեջ հանդիպում են միացությունների ձևով: Ֆտորի ամենատարածված միացություններն են ֆլյուորիտը ՝ CaF2, կիրոլիտր՝ Na3AlF6, ֆտորասրուրիտը: Քլորի հիմնական միացություններից են կերակրի աղը՝ NaCl, սիլվինը՝ KCl կառնալիտը և այլն: Բրոմի և յոդի միացություններ են պարունակում բնական ջրերը:
*3-Ինչո՞ւ են հալոգենները համարվում կենսական տարրեր, թվարկեք հալոգենների միացությունների դերը մարդու օրգանիզմում։ Հալոգեններն ու դրանց միացություններն ունեն վիթխարի կիրառություններ մարդկային գործունեության ամենատարբեր ոլորտներում նաև նրանք կարևոր նշանակություն բույսերի և կենդանիների նորմալ աճի ու գոյատևման համար:
Արդյունաբերությունում քլորից ստանում են քլորջրային և աղաթթու: Քլորի ջրային լուծույթի մանրէասպան հատկության վրա է հիմնված բնակչությունը ջուր մատակարարրող կայաններում գազային քլորի օգտագործումը: Ֆտորը հիմնականում տեղայնացված է ատամներում, եղունգներում և ոսկրային հյուսվածքներում: Քլորի զանգվածային բաժինն օրգանիզմում կազմում է 0,15%: Քլորիդ-իոններ է պարունակում արյան պլազման NaCl և KCl աղերի լուծույթների ձևով: Մարդու և կենդանիների ստամոքսում արտադրվում է աղաթթու: Մարդու օրգանիզմը պարունակում է շուրջ 25մգ յոդ, որը հիմնականում կուտակված է վահանձև գեղձում:
*4-Գրեք հալոգենների ատոմների բաղադրությունը և կառուցվածքը։ Բոլոր հալոենները ոչ մետաղներ են, արտաքին էներգետիկ մակարդակում ունեն 7 էեկտրոններ, ուժեղ օքսիդներ են: Վալենտային էլեկտրոնները nS2nP5, հեշտությամբ միացնելով 1 էլեկտրոն ավարտուն են դարձնում իրենց արտաքին շերտը հալոգենների օքսիդիչ հատկությունները փոքրանում է F>Cl>Br>J>At այս շարքում յուրաքանչյուր նախորդ տարր դուրս է մղում հաջորդին իր միացությունից:
*5-Ինչպիսի՞ վալենտականություն և օքսիդացման աստիճան են ցուցաբերում քլորը միացություններում, գրեք օրինակներ։ Քլորը՝ Cl, ատոմային համարը 17, գտնվում է պարբերական համակարգի 7-րդ խմբի գլխավոր ենթախմբում:
*6- Թվարկեք հալոգեն պարզ նյութերի ֆիզիկաքիմիական հատկությունները։ Հալոգեններն ազատ վիճակում շատ թունավոր են, նույնիսկ յոդը, եթե նրա կոնցետրացիան օդում մեծ է:
Կապը երկու ատոմի միջև կովալենտային, ոչ բևեռային է:
Քլորը, բրոմը և յոդը ջրում վատ են լուծվում, ֆտորը փոխազդում է ջրի հետ:
Մոլային զանգվածի մեծացման հետ հալոգինների հալման և եղման ջերմաստիճանները բարձրացնում են, մեծանում է խտությունը ինչը պայմանավորված է միջմոլեկուլային փոխազդեցույան ուժերի մեծացման հետ: Հալոգենները գոյություն ունեն երկատոմ մոլեկուլների ձևով , որոնք առաջաանում են հալոգենների ատոմների արտաքին էներգիական մակարդակի կենտ էլեկտրոնները զուգվելու հաշվին:
*7- Որտե՞ղ են կիրառում քլորը և նրա միացությունները *8- Որտե՞ղ են կիրառում աղաթթուն և նրա աղերը, ի՞նչ է ժավելաջուրը, ի՞նչ է քլորակիրը։ *9- Կարելի՞ է խմելու ջուրը ախտահանել քլորով, պատասխանը հիմնավորեք։ *10-Աղաթթվի ո՞ր աղի 0.9%-֊անոց ջրային լուծույթն է կոչվում «ֆիզիոլոգիական լուծույթ»: 1 կգ ֆիզիոլոգիական լուծույթ պատրաստելու համար քանի՞ գրամ աղ և ջուր պետք է վերցնել: Դասագրքից սովորել էջ 41-ից 59-ը և կատարել 46, 51, 55, 58 էջերի առաջադրանքները:
Լաբորատոր փորձեր՝ <<Օսլայի բացահայտման ռեակցիաները տարբեր սննդանյութերում>>
Բույսերի հիմնական պաշարային ածխաջուրը՝ օսլան, յոդի լուծույթի նույնիսկ չնչին կոնցենտրացիայի առկայությամբ ստանում է մուգ կապույտ գունավորում (առաջանում է համալիր միացություն)։ Գունավորումը պայմանավորված է ամիլոզի առկայությամբ։ Չնայած ամիլոպեկտինի պարունակությունը օսլայում մի քանի անգամ շատ է ամիլոզի քանակությունից, ամիլոզի կապույտ գունավորումը քողարկում է ամիլոպեկտինի կարմրամանուշակագույն գունավորումը։ Տաքացման հետևանքով համալիրը քայքայվում է, գունավորումն անհետանում, սառչելու դեպքում՝ նորից հայտնվում։ Այս ռեակցիան թույլ է տալիս հայտնաբերել միջավայրում օսլայի նույնիսկ աննշան քանակությունը։
Աշխատանքիընթացքը.Փորձանոթում պատրաստել օսլայի լուծույթ և կաթոցիկով կաթեցնել Լյուգոլի ռեակտիվը առաջանում է կապտամանուշակագույն գունավորում։Փորձանոթների մեջ տեղավորել տարբեր սննդանյութեր (նախապես հավանգում տրորած), ավելացնել 2-3 մլ թորած ջուր,թափահարել, ավելացնել մի քանի կաթիլ Լյուգոլի ռեակտիվ։ Փորձանոթներումառաջացած գունավորմամբ եզրակացնել սննդանյութերում օսլայի քանակության մասին։
Գունավորմանարդյունքներըգրանցելաղյուսակում
Փորձերի համարը՝
Հետազոտվող լուծույթ
Գունավորում
Օսլայի պարունակություն
1.
օսլա
2.
սպիտակ հաց
3. 4.
բրինձ կարտոֆիլ
Լաբորատոր փորձեր՝ սպիտակուցների հայտնաբերման և բնափոխման ռեակցիաներ
Փորձ 1. Սպիտակուցի քսանտոպրոտոնային ռեակցիան. պեպտիդային կապի
Փորձի ընթացքը. Փորձանոթի մեջ լցնել 10-12 կաթիլ ձվի սպիտակուցի լուծույթ, ավելացնել նույն ծավալով NaOH-ի 10%-անոց լուծույթ և զգուշորեն պատով սահեցնելով՝ ավելացնել 2-4 կաթիլ CuSO4-ի լուծույթ: Նկատվում է կապտամանուշակագույն գունավորում:
Փորձ 2. Պեպտիդային կապի հայտնաբերումը <<Մարիաննա>> ֆիրմայի կաթում
Ազդանյութեր՝ կաթ, CuSO4 2%-անոց լուծույթ և NaOH 10%-անոց լուծույթ:
Փորձի ընթացքը. Փորձանոթի մեջ լցնել մոտ 10 մլ կաթ և նոսրացնել ջրով, ավելացնել 5մլ NaOH-ի 10%-անոց լուծույթ և զգուշորեն պատով սահեցնելով՝ ավելացնել 2-4 կաթիլ CuSO4-ի լուծույթ: Նկատվում է կապտամանուշակագույն գունավորում, որը պեպտիդային կապի հայտնաբերումն է բիուրետային ռեակցիայով:
Էլեն Ավետիսյան 