Ուղղորդող հարցեր.

անփոխարինելի ամինաթթուներ, կենդանական սպիտակուցներ, բուսական սպիտակուցներ,
ֆոտոսինթեզ
սախառոզ
գլիկոգեն

• Որո՞նք  են  անկենդան  և  կենդանի օրգանիզմների  նմանությունները և տարբերությունները
  
  
• Քանի՞  <<թագավորության>> է   բաժանվում  կենդանի աշխարհը
  
  Քանի որ կենդանի օրգանիզմները շատ բազմազան են, նրանք ընդգրկված են չորս թագավորություններում.
• 1. Բակտերիաների թագավորություն:
• 2. Բույսերի թագավորություն:
• 3. Սնկերի թագավորություն:
• 4. Կենդանիների թագավորություն:
  
• Որո՞նք են  կենդանի  օրգանիզմի  հիմնական  տարրերը, որոնք նաև անվանում են կենսական  տարրեր`մակրո-, միկրո-, ուլտրատարրերը
  
  Կենսական տարրեր են կոչվում այն քիմիական տարրի ատոմները, որոնք առաջացնում են բարդ օրգանական նյութեր՝ այնպիսի նյութեր, որոնք ապահովում են կենդանի օրգանիզմի կենսագործունեությունը: Գլյուկոզ, ֆռուկտոզ, սախառոզ, օսլա, գլիկոգեն, ամինաթթուներ, սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր, նուկլեինաթթուներ:
  Մակրոտարրեր – Ca (կալցիում), P (ֆորսֆոր), Mg (մագնեզիում), K (կալիում, Na (նատրիում), Cl (քլոր)
  Միկրոտարրեր – Fe (երկաթ), Zn (ցինկ), Br (բրոմ), l (յոդ), Co (կոբալտ), Mn (մանգան), Cu (պղինձ), Mo (մոլիբդեն), Se (սելեն), F (ֆտոր), Cr (քրոմ)
  
• Ո՞րն է  կենդանի  օրգանիզմի  կառուցվածքային  միավորը, գրեք  նրա  բաղադրությունը
  Այդ տարրական կառուցվածքային միավորը, որից կազմված են բոլոր օրգանիզմները կոչվում է բջիջ: Բջիջը կենդանի օրգանիզմների կառուցվածքային տարրական միավորն է և օժտված է կենդանի օրգանիզմին բնորոշ հատկանիշներով։ Բջջի բաղադրությունը՝ 70-80% ջուր (անօրգանական), 10-20% սպիտակուցներ, 1-5% ճարպեր, 0.2-2% ածխաջրեր, 0,2-2% նուկլեինաթթուներ,

• Ինչու՞ են  գիտնականներն ասում. «Կյանքը՝ սպիտակուցների գոյության ձևն  է…»
  Գիտնականներն այդպես են ասում, որովհետև սպիտակուցները մեծ դեր ունեն մեր կյանքում, մենք ապրում և շնչում ենք դրանց շնորհիվ:
  
• Որո՞նք են սպիտակուցների, ածխաջրերի, ճարպերի, նուկլեինաթթուների,     

վիտամինների  գործառույթները կենդանի օրգանիզմում

• Ինչպիսի՞ օրգանական և  անօրգանական  նյութեր  կան  կենդանի  օրգանիզմում
  Օրգանական նյութերն են ՝ սպիտակուցները, ածխաջրերը, սախառոզը, գլյուկոզը, ճարպերը, լիպիդները, գլիկոգենը, օսլան, նուկլեինաթթուները և այլն, իսկ անօրգանական նյութերն են ՝ ջուրը (H2O), կերակրի աղը (NaCl), յոդը (I), թթվածինը (O), աղաթթուն (HCl) և այլն։
  
• Ինչպիսի՞  երևույթ   է  լուսասինթեզը 〈ֆոտոսինթեզը〉՝ ֆիզիկական, թե՞ քիմիական
  Ֆոտոսինթեզը քիմիական երևույթ է։ Այն «սինթեզ» բառերի համակցումից, լուսասինթեզ), ածխաթթու գազից և ջրիցլույսի ազդեցության տակ օրգանական նյութերի առաջացումն է։ Ֆոտոսինթետիկ գունանյութերի (բույսերի մոտ քլորոֆիլ, բակտերիաների մոտ՝ բակտերիոքլորոֆիլ և բակտերիոռոդօպսին) մասնակցությամբ։ Բույսերի ժամանակակից ֆիզիոլոգիայում ֆոտոսինթեզի տակ հասկանում են նրանց ֆոտոավտոտրոֆ գործառույթը՝ ֆոտոնի կլանման, էներգիայի փոխակերպման և օգտագործման գործառույթների համախմբությունը տարբեր էնդերգոնիկական ռեակցիաներում, այդ թվում ածխաթթու գազի փոխակերպումը օրգանական նյութերի։
  
• Ինչպիսի՞  կենսական  միջավայր  է  անհրաժեշտ  բույսի  աճի  համար բաղադրությունը
  Շրջակա միջավայրի գործոնները, որոնցից կախված է կենդանի օրգանիզմների կյանքը, կոչվում են միջավայրի գործոններ կամ էկոլոգիական գործոններ:

Լոբորատոր փորձ 3

Հիմքի մագնեզիումի հիդրoքսիդի ստացումը Mg (oH)₂

MgO+H₂O —->

Համոզվելու համար որ հիմք ենք ստացել օգտագործում ենք հայտանյութ ինդիկատր, ֆենոլֆտալեին

Փորձ 4

Չեզոքացման ռեակցիայով ստանալու ենք աղ MgCl₂
հիմք թթու աղ
Mg(OH)₂ + 2HCl ——> MgCl₂ + 2H₂O

Կատարենք հաշվարկ

3g o₂
Mg ——> MgO H₂O
1 –
—–> Mg (OH)₂ HCl/3 Mgcl₂

Անօրգանական շղթա 24.11.2023

Էջ 17

Mg 0₂/1 MgO H₂O/2
___ Mg (OH)₂ HO/3
_____ Mg C₂

Ռեակցիաներ

1. Mg + O₂ ___ MgO +Q
   Mg + O₂ = 2MgO
   
2. MgO + H₂O —— Mg(OH)₂
3. Չեզոքացման ռեակցիա
   Mg(OH)₂ + HCL ——

1. Mg + O₂ = 2MgO

Քիմիա առաջադրանքներ

1.Տվեք օքսիդների խիստ սահմանումը: Ինչով են տարբերվում օքսիդները պերօքսիդներից:

Մոլեկուլում թթվածնի ատոմ պարունակող երկտարր այն միացությունները, որոնցում թթվածնի ատոմներն անմիջականորեն միացած են մեկ այլ տարրի ատոմների հետ, իսկ միմյանց հետ միացած չեն, անվանվում են օքսիդներ։ Գոյություն ունեն նաև պերօքսիդներ, որոնցում թթվածնի օքսիդացման աստիճանը -2-ից մեծ է։ Այդ նյութերը ջրածնի պերօքսիդի H2O2, աղերն են՝ առավել ակտիվ մետաղների ու թթվածնի միացությունները՝ Na2O2, K2O2, KO2, BaO2 և այլն

2.Ստորև թվարկված օքսիդներից որոնք են սենյակային ջերմաստիճանում գազային վիճակում։

բ)ածխածնի(IV) օքսիդ

3.Հետևյալ օքսիդները խմբավորեք ըստ ձեզ հայտնի դասակարգման ու տվեք դրանց անվանումները։

Հիմնային օքսիդներ – Cao, BaO, K2O, BaO

Թթվային օքսիդներ – SO2, N2O5, SO3, Mn2O7

Երկդիմի օքսիդներ – ZnO, Al2O3

Անտարբեր օքսիդներ – N2O

4.Ըստ հետևյալ սխեմաների ավարտեք համապատասխան քիմիական ռեակցիաների հավասարումները:

Li + O2 → LiO2

Ba + O2 → BaO

P + O2 → PO2

Al + Cr2O3 → Al2O3 + Cr

Na2O + HCl → NaCl + H2O

BaO + H2SO4 → BaSO4 + H2O

Na2SO3 + HCl → NaCl + H2SO3

CrO + O2 → Cr + CO2

5.Գործնականում ինչպես կիրականացնենք հետևյալ փոխարկումները: Գրե՛ք համապատասխան քիմիական ռեակցիաների հավասարումը:

Cu-CuO-CuSO4-Cu(OH)2-CuCl2 -CuO

2Cu + O2 = 2CuO
CuO + H2SO4 = CuSO4 + H2O
CuSO4 + 2NaOH = Na2SO4 + Cu(OH)2
Cu(OH)2 + 2HCl = CuCl2 + 2H2O

6. Առաջարկեք FeSO4x7H2O բյուրեղահիդրատից (երկաթարջասպ)երկաթի (II) օքսիդի ստացման եղանակ: Գրեք համապատասխան քիմիական ռեակցիաների հավասարումները:

Տեղակալման ռեակցիա

1)Fe+H2SO4(նոսր)->Fe(+2)SO4(-2)+H2

Փոխանակման ռեակցիա

2) FeO+H2SO4->FeSO4+H2O

Չեզոքացման ռեակցիա

3)Fe(OH)+H2SO4->FeSO4+2H2O

7.Գրեք հետևյալ թթուներին համապատասխանող օքսիդների (անհիդրիդների) քիմիական բանաձև ու տվեք այդ օքսիդների անվանումները:

Նախագիծ “Սպիտակուցների դերը մեր օրգանիզմում”

Սպիտակուցները կամ պրոտեինները կազմում են մեր օրգանիզմի չոր զանգվածի համարյա կեսը` 44%-ը: Տարբերվում են լիարժեք եւ ոչ լիարժեք սպիտակուցներ, որոնք բաղկացած են ամինաթթուներից: Սպիտակուցներն ազոտ պարունակող օրգանական նյութեր են, որոնք օրգանիզմի աճի եւ ռեգեներացիայի համար անհրաժեշտ բիոգեն ազոտի անփոխարինելի աղբյուր են։ Նրանք նպաստում են սննդի մարսողությանը, վերականգնում են հյուսվածքները եւ նպաստում օրգանիզմի աճին:

Սպիտակուցներ (պրոտեիններ, պոլիպեպտիդներ[Ն), բարձրամոլեկուլային օրգանական միացություններ, որոնք կազմված են պեպտիդային կապով իրար միացած ալֆա-ամինաթթուներից։ Կենդանի օրգանիզմներում սպիտակուցների ամինաթթվային հաջորդականությունը որոշվում է գենետիկական կոդով, սինթեզելիս հիմնականում օգտագործվում է ամինաթթուների 20 տեսակ։ Ամինաթթուների տարբեր հաջորդականություններն առաջացնում են տարբեր հատկություններով օժտված սպիտակուցներ։ Ամինաթթվի մնացորդները սպիտակուցի կազմում կարող են ենթարկվել նաև հետատրանսլյացիոն ձևափոխությունների, ինչպես բջջում ֆունկցիայի իրականացման ժամանակ, այնպես էլ մինչև ֆունկցիայի իրականացումը։ Հաճախ կենդանի օրգանիզմներում սպիտակուցի երկու տարբեր մոլեկուլներ միանում են միմյանց՝ առաջացնելով բարդ սպիտակուցային կոմպլեքսներ, ինչպիսին, օրինակ, ֆոտոսինթեզի սպիտակուցային կոմպլեքսն է։

Կենդանի օրգանիզմներում սպիտակուցների գործառույթները բազմազան են։ Սպիտակուց ֆերմենտները կատալիզում են օրգանիզմում ընթացող կենսաքիմիական ռեակցիաները և կարևոր դեր են խաղում նյութափոխանակության մեջ։ Որոշ սպիտակուցներ կատարում են կառուցվածքային և մեխանիկական գործառույթ՝ առաջացնելով բջջային կմախքը։ Սպիտակուցները կարևոր դեր են կատարում նաև բջիջների ազդանշանային համակարգում, իմունային պատասխանում և բջջային ցիկլում։

Սպիտակուցները կամ պրոտեինները կազմում են մեր օրգանիզմի չոր զանգվածի համարյա կեսը` 44%-ը: Տարբերվում են լիարժեք եւ ոչ լիարժեք սպիտակուցներ, որոնք բաղկացած են ամինաթթուներից: Սպիտակուցներն ազոտ պարունակող օրգանական նյութեր են, որոնք օրգանիզմի աճի եւ ռեգեներացիայի համար անհրաժեշտ բիոգեն ազոտի անփոխարինելի աղբյուր են։ Նրանք նպաստում են սննդի մարսողությանը, վերականգնում են հյուսվածքները եւ նպաստում օրգանիզմի աճին: Կենդանական ծագում ունեցող սպիտակուցները՝ համեմատած ոչ կենդանականի հետ, կենտրոնական նյարդային համակարգի գրգռվածության բարձրացման շնորհիվ կարող են էլ ավելի ուժեղացնել սրտանոթային համակարգի գործունեությունը: Մ

Սպիտակուցի հիանալի աղբյուր են համարվում կաթնամթերքը, ընկուզեղենը, ձուն, հնդկահավը, սոյան եւ լոբազգիները, արեւածաղկի սերմերը, ձուկը եւ անյուղ միսը: Ամինաթթուների ներծծման համար կարեւոր է սպիտակուցների մարսողությունը: Սպիտակուցները ստամոքսաաղիքային տրակտում մարսողական հյութերի ազդեցության տակ տրոհվում են մինչեւ ամինաթթուների, որոնցից հետագայում գոյանում է տվյալ օրգանիզմին հատուկ սպիտակուցը:

Նախագիծ՝ Կենդանի օրգանիզմի քիմիան

Օրգանական են կոչվում են այն բարդ քիմիական միացությունները, որոնց կազմի մեջ մտնում է ածխածին:

Անօրգանական նյութեր (անօրգանական միացություններ), անօրգանական միացությունը քիմիական միացություն է, որը չունի ածխածին – ջրածին կապեր։

• Ո՞րն է  կենդանի  օրգանիզմի  կառուցվածքային  միավորը։
  Կենդանի օրգանիզմի կառուցվածքային միավորը կոչվում է բջիջ։
  
• Ինչու՞  են  գիտնականներն ասում. «Կյանքը՝ սպիտակուցների գոյության ձևն  է»
• Որո՞նք են սպիտակուցների, ածխաջրերի, ճարպերի, նուկլեինաթթուների, վիտամինների գործառույթները կենդանի օրգանիզմում
• Ինչպիսի՞  օրգանական և  անօրգանական  նյութեր  կան  կենդանի  օրգանիզմում:

Կենսական տարրեր են կոչվում այն քիմիական տարրերի ատոմները որոնք առաջացնում են բարդ օրգանական նյութեր, (գլյւոկոզ, ֆրուկտոզ, սախարոզ, սպիտակուցեր, ճարպեր, և այլն)։ Որոնք էլ ապահովում են կենդանի օրգանիզմների կենսագործունեությունը:

Առաջադրանք 1. Որոշել կենսական տարրերի ատոմի կառուցվածքը։ Ատոմի կառուցվածքի բաղադրությունը և էլեկտրական միջուկում գտնվող պրոտոնների քանակը, և միջուկի շուրջը պտտվող էլեկրոնների քանակը նաև էլեկտրոնային թաղանթի կառուցվածքը։

Ինչպես արդեն գիտեք, ատոմը կազմված է միջուկից և էլեկտրոնային թաղանթից: Ատոմն էլեկտրաչեզոք է, քանի որ էլեկտրոնների գումարային լիցքը համակշռում է միջուկի դրական լիցքը: Պրոտոնը դրական լիցքավորված մասնիկ է, որի զանգվածը 1836 անգամ մեծ է էլեկտրոնի զանգվածից, իսկ լիցքը հավասար է էլեկտրոնի լիցքի մոդուլին:

Առաջադրանք 2. Որոշել թե քանի կիլոգրամ ջուր կա մեր օրգանիզմում։
43.80 : 100=34,4

Սպիտակուցներ 20%
Ածխաջրեր ամենաշատը 2%
ճարպեր, լիպինդներ 5%
Նուկլեինաթթուներ 2%

Անհատական աշխատանք․ Ջրածին

1. 31
2. Բնության մեջ տարածվածությունը։ Ինչպիսի միացությունների ձևով
3․ Ֆիզիկական, քիմիական (փոխարկումները պարզ և բարդ նյութերի հետ), ֆիզիոլոգիական հատկությունները
4. Ստացումը լաբորատորիայում և արդյունաբերության մեջ
5. Որտեղ է կիրառվում

Հոկտեմբերի 13 Գործնական աշխատանք 3․ պարբերական համակարգի ֆիզիկական իմաստը

Առաջադրանքներ. Բնութագրեք  հետևյալ  տարրերը ջրածին, ածխածին, ազոտ, թթվածին, քլոր, ալյումին, նատրիում, կալիում, կալցիում, սիլիցիում, ֆոսֆոր, ծծումբ, երկաթ, մանգան, պղինձ, արծաթ, ոսկի

Գրեք  քիմիական  տարրի  նշանը……. կարգաթիվը….., միջուկի  լիցքը ….., հարաբերական ատոմային զանգվածը, մեկ ատոմի զանգվածը` m₀ատոմի բաղադրությունը ….ээ

Ածխածին
Տարրի նշան-
Կարգաթիվ-
Միջուկի լիցք-
Հարաբերական ատոմային զանգվածը-
Մեկ ատոմի

2. Ո՞ր  պարբերության տարր  է ……

3. ո՞ր  խմբի  և ենթախմբի տարր  է …………

ատոմի  էլեկտրոնային  թաղանթի կառուցվածքը, էլեկտրոնային բանաձևը, նաև  քվանտային  բջիջներով

մետաղ է՞, թե ոչմետաղ

Ինչպիսի՞  պարզ  և   բարդ նյութերի օրինակներ  գիտեք, որոնց  բաղադրության  մեջ  առկա  են  այդ  տարրի ատոմներ`բերեք  տարբեր  

տարրերի  հետ    առաջացրած    միացությունների  բանաձևերը

Հաշվարկներ քիմիական բանաձևով

1. Ո՞րն է կոչվում քիմիական բանաձև
Քիմիական բանաձև է կոչվում նյութի բաղադրության պայմանական գրառումը քիմիական տարրերի նշանների և ինդեքսների օգնության։
Նյութի պարզագույն քիմիական բանաձևը ցույց է տալիս նրա որակական և քանակական բաղադրությունը։ Քիմիական բանաձև կազմող նշանները ցույց են տալիս, թե որ քիմիական տարրերն են մտնում տվյալ նյութի բաղադրության մեջ։

2. Որոշել հետևյալ բարդ նյութերի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածները
?/H₂O, MgO, Fe₂O₃, P₂O₅, NaOH, H₂SO₄, NaCO, FeBz, Al₂(SO₄)₂։ Mr(Fe₂O₃)=Mr(Fe₂O₃)=2×56+3×16=112+48=160

3. Որոշել տարրերի զանգվածային հարաբերությունը բարդ նյութում Mr(AxBy)=m(Fe):m(0)=122:48=56:24=160

4.Որոշել տարրերի զանգվածային բաժինները բարդ նյութում
W(Fe)=112/160? •100%=70%
W(O)=48 • 100%/160 = 30%

Որոշել տարրի մոլային բաժինը բարդ նյութում x9A0=?% x(B)=?%

u(Fe)=2/5×100%=40%
u(O)=3×100%/5=60%

Գործնական աշխատանք 2

1. Ո՞րն է կոչվում նյութի հատկություն
   Այն հատկանիշներն են բնութագիրներն են որոնցով նյութերը նման են իրար կամ տարբերվում են իրարից։
   Նյութերի հատկություններից են օրինակ, ագրեգատային վիճակը, գույնը, հոտը, համը, խտությունը, հալման և եռման ջերմաստիճանները, էլեկտրահաղորդականությունը, ջերմահաղորդականությունը, մագնիսական հատկությունը, ամրությունը ( պինդ նյութի դեպքում): Ի դեպ, սրանք բոլորը նյութի ֆիզիկական հատկություններն են, որոնք բացառապես կախված են նյութի կառուցվածքից:
   
   
2. Ո՞րն է կոչվում նյութի ֆիզիկական հատկություն, սահմանել օրինակներ։
   Նյութի ֆիզիկական հատկությունները դիտարկում են կամ չափում են առանց նոր նյութ ստանալու։
   Որոնցից են՝ Օրինակ, գույնը, հոտը, լուծելիությունը ջրում, խտությունը, պլաստիկություն ու մետաղական փայլը:
   
3. Ո՞րն է նյութի քիմիական հատկությունները սահմանել օրինակներ։
   Նյութի քիմիական հատկությունները դա նյութի փոխազդեցությունն է այլ նյութերի հետ և նոր նյութերի առաջացում, քայքայումը և դիսոցումը։ Քիմիական տարրի հիմնարար քիմիական հատկություններից մեկը նրա էլեկտրաբացասականությունն է։ Ի տարբերություն ֆիզիկական հատկությունների, քիմիական հատկությունների դեպքում նյութերի ռեակցիոնունակությունը չի կարելի համեմատել որևէ չափելի մեծության հետ։
   
4. Ո՞րն է կոչվում նյութի ֆիզիոլոգիական հատկությունները օրինակներ։
   Նյութի ֆիզիոլոգիական հատկություններն են այդ նյութի ազդեցութությունը կենդանի օրգանիզմների վրա, դրական կամ բացասական։